کبد، یکی از اعضای حیاتی بدن است که در فرآیندهای متعددی از هضم غذا گرفته تا تصفیه خون و ترشح صفرا نقش دارد. اگر کبد به هر دلیلی دچار مشکل شود، عوارض جدی بر سلامتی کلیه بدن خواهد داشت. در این مقاله، قصد داریم با انواع بیماری های کبد آشنا شویم. پس تا انتهای این مقاله با پونیک دارو همراه باشید.
نقش حیاتی کبد در بدن
کبد یکی از اعضای حیاتی بدن است و در انجام تعداد زیادی وظایف برای حفظ سلامتی و عملکرد صحیح بدن نقش دارد. این عضو در یک چهارم بالایی حفره شکمی و درست زیر دیافراگم قرار دارد. کبد حدود یک و نیم کیلو وزن دارد و به رنگ قرمز متمایل به قهوه‌ای است.
کبد مسئول تولید صفرا است. صفرا یک ماده ترش است که در فرآیند هضم و جذب چربی‌ها نقش دارد. کبد، صفرا را به صفحه‌هایی به نام صفراکانال‌ها ترشیده و منتقل می‌کند و در نهایت به روده کوچک تخلیه می‌شود. در روده کوچک، صفرا به همراه چربی‌ها امولسیون شده و جذب می‌شود.
یکی دیگر از نقش‌های اساسی و مهم کبد تصفیه خون است. این عضو فعال و مهم بدن در تصفیه خون از مواد زائد، سموم و مواد مضر نقشی اساسی دارد. این تصفیه شامل تبدیل مواد سمی مانند آمونیاک به مواد غیرسمی و همچنین تبدیل داروها و سایر مواد شیمیایی به فرم‌هایی است که بدن بتواند آنها را تجزیه کند.
ذخیره سازی و تخلیه گلوکز هم یکی دیگر از نقش‌های کبد است. کبد قادر است گلوکز را ذخیره کند و در صورت نیاز بدن، آن را ارئه کند. این وظیفه‌ی کبد در حفظ سطح قند خون حائز اهمیت زیادی است.
از سایر کاربردهای کبد در بدن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ساخت پروتئین
- متابولیسم پروتئین
- ترمیم بافت کبد
- متابولیسم لیپید
- تغذیه خون
- ذخیره چربی‌ها، ویتامین‌ها، املاح معدنی مانند آهن، مس، فولات و سایر مواد مغذی
علائم مشترک در بیماری های کبدی
بیماری های کبدی ممکن است به صورت مختلف ظاهر شوند و علائمی متفاوت داشته باشند. اما برخی از علائم بین تمام بیماری های کبدی مشترک است. این اشتراک به دلیل عملکرد کبد روی قسمت‌ها مختلف بدن است. برای مثال، اگر کبد دچار هر بیمار شود، انسان چهره‌ای زرد تر پیدا می‌کند. این موضوع به دلیل وجود مشکل در خون رسانی توسط کبد است.
در ادامه، به تعدادی از علائم مشترک در کلیه بیماری های کبد خواهیم پرداخت.
خستگی و ضعف عمومی
افراد مبتلا به بیماری های کبدی ممکن است احساس خستگی و ضعف بیشتری نسبت به حالت عادی داشته باشند. این خستگی و ضعف عمومی که در بیماری های کبدی مشاهده می‌شود، می‌تواند به عوامل مختلفی نسبت داده شود.
در بیماری های کبدی، کبد ممکن است (به علت آسیب یا اختلال در عملکرد) نتواند وظایف خود را به طور صحیح انجام دهد. این موضوع ممکن است منجر به انباشت مواد زائد یا سموم در بدن شود که خستگی و ضعف را تحریک می‌کند.
یا برای مثال، در بیماری های کبدی، فعالیت متابولیکی تولید انرژی بدن کاهش می‌یابد. این مشکل می‌تواند منجر به احساس خستگی و ضعف عمومی شود. علاوه بر این، بیماری های کبدی می‌توانند منجر به نارسایی آهن در بدن شوند. کمبود آهن می‌تواند باعث کاهش تولید هموگلوبین (پروتئین حامل اکسیژن در خون) شود و خستگی و ضعف را در افراد ایجاد کند.
تغییر رنگ پوست و چشم‌ها
تغییر رنگ پوست و چشم‌ها به علت بیماری های کبدی ناشی از انباشت بیلی‌روبین در بدن است. بیلی‌روبین یک پیگمان زرد است که در نتیجه تجزیه هموگلوبین در کبد تولید می‌شود. در شرایط طبیعی، بیلی‌روبین توسط کبد تجزیه و از بدن دفع می‌شود.
اما در بیماری های کبدی، کبد نمی‌تواند به طور صحیح بیلی‌روبین را تجزیه کرده و دفع کند، که منجر به انباشت آن در بدن می‌شود. زردی پوست و زردی سفیدی چشم‌ها علائم شایعی هستند که نشان از انباشت بیلی‌روبین در بدن دارند.
خارش پوست
خارش پوست بدون علت آشکاری می‌تواند نشانه‌ای از بیماری های کبدی باشد. انباشت مواد زائد در بدن می‌تواند باعث ایجاد خارش شود. ما در مقاله‌ای مجزا، مفصلا به ارتباط خارش پوست و کبد چرب پرداخته‌ایم.
تغییرات در مدفوع
در افراد با بیماری های کبدی، مدفوع ممکن است رنگ روشن‌تری نسبت به حالت طبیعی داشته باشد. این امر به انباشت بیلی‌روبین در بدن ناشی از عدم تجزیه صحیح آن در کبد مربوط می‌شود. در برخی موارد نیز، مدفوع ممکن است به شدت تیره باشد. این مشکل ممکن است به دلیل وجود خون در مدفوع باشد که نشان از مشکلات خونریزی در سیستم گوارشی یا نارسایی کبدی باشد.
در بیماری های کبدی، کبد ممکن است نتواند صفرا را به طور کامل به روده منتقل شود. در نهایت در قوام مدفوع مشخص به وجود می‌آید و مدفوع چسبناک و سفت می‌شود. برخی دیگر از بیماری های کبدی، ممکن است جریان صفرا به روده مختل کند و جذب چربی‌ها در روده تخمیناً کاهش یابد. این می‌تواند منجر به ترشح مدفوع با رنگ و بوی روغنی شود.
تورم شکم
بیماری های کبدی می‌توانند باعث تورم و بزرگ شدن شکم شوند. این علائم به دلیل انباشت مایعات در شکم، گازهای روده‌ای یا تحت تاثیر قرار گرفتن عروق کبدی بزرگتر می‌باشد. برای مثال، در سیروز کبد، کبد قادر به عملکرد صحیح نیست و می‌تواند به تجمع مایعات در شکم، که به عنوان ورم شکمی شناخته می‌شود، منجر شود.
یا مثالی دیگر؛ در بیماران با بیماری‌های کبدی، مانند نارسایی کبدی، سرخرگ‌هایی که در دیواره‌های معده و مری قرار دارند و عنوان ورید‌های کلاسیک شناخته می‌شوند، به دلیل افزایش فشار در سیستم عروقی پرتال به علت نارسایی کبدی و تنش در جریان خون، منجر به ورم شکمی می‌شوند.
مواردی دیگری هم در گروه علائم مشتری بین بیماری‌های کبدی دسته بندی می‌شوند. این علائم شامل موارد زیر است:
- کاهش اشتها
- تغییر در وزن بدن
- تنگی نفس
- ورم دست و پا
- رنگ تیره ادرار
- درد در ناحیه شکم
- حالت تهوع یا استفراغ
- بوی بدن دهان
- خشکی دهان یا چشم
بیماری‌های کبد کدام است؟
هر نوع اختلال و مشکلی که در عملکرد کبد به وجود بیاید، در گروه بیماری های کبد دسته بندی می‌شود. اگر کبد نتواند هر کدام از وظایف خود را انجام دهد، پس مشکلی وجود دارد و این مشکل یک بیماری است.
به دلیل اهمیت بالای این عضو حیاتی، شناخت بیماری‌های آن و یادگیری آموزش‌های مربوطه حائز اهمیت زیادی است. در زیر، به برخی از بیماری‌های شایع کبدی اشاره می‌کنیم.
التهاب کبد
التهاب کبد ممکن است ناشی از عفونت ویروسی مانند هپاتیت ویروسی (هپاتیت A، B، C و غیره)، عفونت‌های باکتریایی، ویروس‌ها(مانند CMV و EBV) یا سایر عوامل ناشناخته باشد. این التهاب می‌تواند به طور تدریجی باعث تلف بافت کبد و نارسایی کبدی شود.
کبد چرب
کبد چرب (کبد چرب الکلی و کبد چرب غیر الکلی) نوعی بیماری بسیار شایع بین مردم سراسر جهان است که به دلیل انباشت بیش از حد چربی در کبد و بافت اطراف آن به وجود می‌آید. عامل اصلی این بیماری رژیم غذایی نامناسب (پر از چربی و کربوهیدرات) است. کبد چرب در ۴ مرحله و گرید دسته بندی می‌شود که خطرناک ترین مرحله آن (گرید ۴) به نارسایی و نیاز به پیوند کبد منجر می‌شود.
شما می‌توانید اطلاعات جامع و کامل تری را در صفحه درمان کبد چرب مطالعه کنید.
سیروز کبدی
سیروز کبد مرحله پیشرفته‌ی بسیاری از بیماری‌های کبدی است که باعث نارسایی کبدی و تغییرات ساختاری جدی در بافت کبد می‌شود. مثال‌هایی از بیماری‌هایی که می‌تواند به سیروز کبد منجر شوند عبارتند از: هپاتیت ویروسی مزمن، کبد چرب، سیروز ناشی از مصرف الکل، بیماری‌های متابولیکی مانند نفروز کبدی، هموکروماتوز و آمیلوئیدوز.
سرطان کبد
سرطان کبد می‌تواند از سلول‌های کبدی یا انتقال سرطان از سایر اعضای بدن به کبد (سرطان استخوان، سرطان ریه و غیره) نشات بگیرد. دو نوع اصلی سرطان کبد شامل سرطان کبد سلولی (همچون سرطان سلول‌های کبدی) و سرطان کبد بیرونی (همچون سرطان کلانژیوکارسینوما) است.
بیماری صفراوی
بیماری‌های صفراوی مانند انسداد مجاری صفراوی (سنگ صفراوی، تومورهای صفراوی)، کلانژیوکارسینومای پانکراس (سرطان پانکراس) و هپاتیت‌های خونی می‌توانند منجر به آسیت کبدی، تجمع مایع در شکم و مشکلات کبدی مرتبط شوند.
نارسایی کبد
نارسایی کبدی به عدم توانایی کبد در انجام وظایف عمده‌اش، مانند تصفیه خون، تولید صفرا و عوامل دیگر ارتباط دارد. این مشکل ممکن است ناشی از بیماری های دیگری مانند سیروز کبد، هپاتیت ویروسی مزمن، سموم، فشار خون بالا در عروق کبدی و غیره باشد.
هپاتیت
علت اصلی هپاتیت کبد، عفونت ویروسی است، اما ممکن است نیز ناشی از عوامل دیگری مانند مصرف الکل، داروها، سموم صنعتی و اختلالات ایمنی باشد. ویروس‌های هپاتیت از نوع A، B، C، D و E می‌توانند عامل هپاتیت کبد باشند.
فاسیولیوز
این بیماری از تهاجم نوعی کرم انگلی به وجود می‌آید. این کرم که به عنوان یک کرم کبدی شناخته می‌شود، می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها در کبد خاموش باشد. فاسیولیوزیس یک بیماری استوایی است.
کبد الکلی
نوشیدن بیش از حد الکل بیش از حد می‌تواند باعث آسیب دیدن کبد شود. این نوع رفتار مخاطره آمیز باعث بروز بیماری کبد چرب الکلی می‌گردد و در صورت ادامه به مصرف الکل فرد ممکن است دچار سیروز کبدی گردد.
سندرم ژیلبرت (یا گیلبرت)
سندرم ژیلبرت یا گیلبرت، یک اختلال ارثی (ژنتیکی) کبدی است که بر توانایی بدن برای پردازش بیلی روبین تأثیر می‌گذارد. در این بیماری، بیلی روبین به طور کامل نمی‌شکند و فرد دچار زردی خفیف می‌شود. البته این سندرم بی خطر است و آسیبی به فرد مبتلا وارد نمی‌کند.
تشخیص بیماری های کبد
هر بیماری نیاز به تشخیص و درمان توسط پزشک دارد. بهترین راه برای تشخیص بیماری های کبد هم، مراجعه به پزشک متخصص و انجام آزمایش‌های کبدی است. پزشک ممکن است در مورد علائم و نشانه‌ها، تاریخچه پزشکی و خانوادگی شما، عوامل خطر و علائمی که شما تجربه می‌کنید، سوال کند. این اطلاعات کمک می‌کند تا پزشک اطلاعات مناسبی از بیماری کبد شما به دست آورد.
ممکن است پزشک متخصص آزمایشات خونی را برای شما تجویز کند. این آزمایشات می‌توانند به شناسایی بیماری کبدی کمک کنند. مثلا آزمایش بررسی سطح آنزیم‌های کبدی و یا آزمایشات مربوط به ویروس‌های هپاتیت.
سونوگرافی کبد هم یکی دیگر از راهکارهای تخصصی و تشخیصی پزشک برای درمان بیماری های کبدی است. ممکن است پزشک شما برای ارزیابی دقیق‌تر بافت کبد، از روش‌های تصویربرداری نظیر سی تی اسکن یا ام آر آی استفاده کند. در نهایت، با توجه به تشخیص پزشک، ممکن ات مجبور به بیوپسی کبد نی باشید. در این روش، پزشک نمونه‌ای از بافت کبد را برای تشخیص دقیق‌تر و بررسی هایستولوژیک (تحت میکروسکوپ) برمیدارد. این فرآیند معمولا با استفاده از سوزن نمونه برداری انجام می‌شود.
چگونه می‌توانیم سلامتی کبد خود را حفظ کنیم؟
برای حفظ سلامتی کبد و پیشگیری از بیماری های کبدی، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید.
- مدیریت وزن: حفظ وزن سالم و کاهش چاقی و چربی در ناحیه شکمی می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری کبد چرب را کاهش دهد. تغذیه مناسب و فعالیت بدنی منظم به شما کمک می‌کند تا وزن خود را در محدوده سالم نگه دارید.
- عدم مصرف الکل: مصرف بیش از حد الکل می‌تواند باعث آسیب به کبد شود. میزان مصرف الکل را محدود کنید و در صورت امکان، بهتر است مصرف آن را کاملا متوقف کنید.
- جلوگیری از عفونت هپاتیت: هپاتیت ویروسی، از جمله هپاتیت B و C، باعث آسیب به کبد می‌شود. برای جلوگیری از ابتلا به این عفونت‌ها، واکسیناسیون خود را انجام دهید و از تماس با خون و سایر مایعات بدنی افراد مبتلا به هپاتیت پرهیز کنید.
- عدم استفاده سر خود از داروها: برخی داروها می‌توانند به کبد آسیب برسانند. همیشه دستورات پزشک را در مورد مصرف داروها دقیق رعایت کنید و از مصرف خودسرانه دارو خودداری کنید.
- مصرف تغذیه سالم: تغذیه سالم با مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، ماهی، پروتئین و مقدار کافی آب، به کبد کمک می‌کند تا به درستی عمل کند. مصرف مقدار مناسبی از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند ویتامین C و E نیز می‌تواند به سلامتی کبد کمک کند.
- معاینات و آزمایشات منظم: برنامه ریزی برای معاینات و آزمایشات منظم کبد می‌تواند به شناسایی زودهنگام مشکلات کبدی کمک کند و در صورت لزوم، درمان سریعتر را ممکن سازد.
- پیشگیری از عفونت‌های مسمومیتی: اطمینان حاصل کنید که آب آشامیدنی شما تمیز است و از مواد غذایی که به درستی پخته نشده‌اند یا به صورت مناسب نگهداری نشده‌اند، استفاده نکنید.
- مدیریت استرس: استرس مزمن می‌تواند بر سلامتی کبد تأثیر منفی بگذارد. راه‌های مدیریت استرس مانند ورزش منظم، ممارست روش‌های آرامش بخش مانند یوگا، مدیتیشن و تأمین خواب کافی می‌تواند به حفظ سلامت کبد کمک کند.
- مصرف مکمل‌های گیاهی: برخی مکمل‌های گیاهی می‌توانند به سلامتی کبد کمک کنند. مثلا برخی از گیاهان دارویی مانند زرشک، شاه‌تره، کاسنی و کورکومین دارای خواص محافظتی برای کبد هستند. شما می‌توانید از مکمل‌های گیاهی برای حفظ سلامت کبد خود استفاده کنید.
